नवी दिल्ली : रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडियाने (RBI) शुक्रवारी दोन हजार रुपयांच्या नोटा चलनातून बाद केल्याची घोषणा केली. आरबीआयने म्हटले आहे की 23 मे ते 30 सप्टेंबरपर्यंत लोकांनी त्यांच्या बँक खात्यात 2,000 रुपयांच्या नोटा जमा कराव्यात किंवा बँकांमध्ये बदलून घ्याव्यात. बँकांव्यतिरिक्त, लोक आरबीआयच्या 19 क्षेत्रीय कार्यालयांमध्ये 2,000 रुपयांच्या नोटा बदलू शकतात. याशिवाय केवायसी आणि इतर आवश्यक नियमांनंतर लोक या नोटा कोणत्याही अडथळ्याशिवाय बँक खात्यात जमा करू शकतील. मात्र, त्याच्या खात्यात किती रुपये जमा करता येतील, हे आदेशात स्पष्ट करण्यात आलेले नाही. त्याच वेळी, खातेदार बँकिंग करस्पॉडंटद्वारे दररोज 2,000 रुपयांच्या 4,000 रुपयांपर्यंतच्या नोटा बदलू शकतील.
2000 रुपयांच्या नोटा 30 सप्टेंबरपर्यंत वैध राहतील, असे आरबीआयने म्हटले आहे. तथापि, आरबीआयने 30 सप्टेंबरपर्यंत लोक 2,000 रुपयांच्या नोटा जमा करू शकत नसतील तर काय होईल हे सांगितले नाही. अशा स्थितीत नोटा बदलून/जमा करता येत नाहीत. याशिवाय सूत्रांनी सांगितले की, मुदत संपल्यानंतर लोकांना 2000 रुपयांच्या नोटा मिळाल्यास कोणतीही कायदेशीर कारवाई केली जाणार नाही. यापूर्वी, सरकारने जुन्या ५०० आणि १००० रुपयांच्या नोटांची मुदत संपल्यानंतर जमा करणे हा गुन्हा ठरवला होता.
हा निर्णय नोटाबंदीपेक्षा वेगळा आहे: वित्त सचिव
त्याच वेळी वित्त सचिव टीव्ही सोमनाथन यांनी एका मुलाखतीत सांगितले की, हा निर्णय 2016 च्या नोटाबंदीपेक्षा वेगळा आहे. त्याचा अर्थव्यवस्थेवर कोणताही परिणाम होणार नाही. 30 सप्टेंबरपासून अशा नोटा जमा न केल्यास काय होईल, असे विचारले असता, त्या हाताळण्यासाठी बँकांकडे योग्य यंत्रणा असेल असे ते म्हणाले. माजी वित्त सचिव एस सी गर्ग म्हणाले की, उच्च चलनी नोटांवर अवलंबित्व कमी करणे आणि डिजिटल पेमेंटला प्रोत्साहन देणे हा या निर्णयाचा उद्देश आहे.
नोट बदलली नाही तर तक्रार करू शकता
एका वेळी 20 हजार रुपयांपर्यंतच्या दोन हजारांच्या नोटा बँकेतून बदलल्या जातील, असे आरबीआयने म्हटले आहे. कोणत्याही बँकेच्या शाखेत जाऊन या नोटा बदलून घेता येतील. जर कोणी बँक नोट बदलून देण्यास नकार देत असेल तर तुम्ही प्रथम संबंधित शाखेच्या बँक व्यवस्थापकाकडे तक्रार करू शकता. तक्रार नोंदवल्याच्या तारखेपासून 30 दिवसांच्या आत बँकेने प्रतिसाद न दिल्यास किंवा तक्रारदार बँकेने दिलेल्या उत्तरावर/निर्णयावर समाधानी नसल्यास, तो एकात्मिक लोकपाल अंतर्गत आरबीआयच्या तक्रार व्यवस्थापन प्रणाली पोर्टलशी संपर्क साधू शकतो. रिझर्व्ह बँकेची योजना (RB). cms.rbi.org.in वर तक्रार नोंदवू शकता.
2000 च्या 10.8% नोटा चलनात आहेत
देशात 31 लाख 33 हजार कोटी रुपयांचे चलन चलनात आहे. त्यापैकी 2000 रुपयांच्या एकूण 3 लाख 13 हजार कोटी रुपयांच्या नोटा चलनात आहेत. आरबीआयने सांगितले की 2000 रुपयांच्या सुमारे 89 टक्के नोटा मार्च 2017 पूर्वीच जारी करण्यात आल्या होत्या. आता त्यांचे अंदाजे चार-पाच वर्षांचे आयुष्य संपणार आहे. मार्च 2018 मध्ये 6.73 लाख कोटी रुपयांच्या 2,000 रुपयांच्या नोटा चलनात होत्या, परंतु मार्च 2023 मध्ये त्यांची संख्या 3.62 लाख कोटी रुपयांपर्यंत खाली आली. अशाप्रकारे, चलनात असलेल्या एकूण नोटांपैकी केवळ 10.8 टक्के म्हणजे 2,000 रुपयांच्या नोटा आहेत, ज्या मार्च 2018 मध्ये 37.3 टक्के होत्या.
Discussion about this post